szukając napoleona

Pomnik Barclaya de Tolly w parku w Rydze

Na skraju parku w centrum Rygi stoi pomnik jednego z najlepszych wodzów armii rosyjskiej walczącej w latach 1805-14 z Napoleonem – Barclaya de Tolly.

Michał Barclay de Tolly urodził się w 1761 roku jako syn emerytowanego porucznika. Rodzina pochodziła ze Szkocji a w Rydze osiedliła się w XVII wieku. Jego dziadek pełnił funkcję burmistrza Rygi, a ojciec otrzymał szlachectwo rosyjskie.

W wieku 15 lat ojciec zapisał go  do pułku pskowskich karabinierów. Po dwóch latach osiągnął najniższy stopień oficerski – korneta, w 1778 osiągnął rangę kapitana. Jego pierwszą wojną była ta z Turcją (1787-91). Za udział w bitwie pod Oczakowem (18.12.1788) otrzymał Order Św. Włodzimierza i Złoty Krzyż Oczakowski. W 1790 roku jako major wziął udział w wojnie ze Szwecją, odznaczył się w zdobyciu twierdzy Kirkenes. Potem otrzymał awans na starszego majora i przeniesienie do pułku tobolskiego. W maju 1791 został skierowany do formującego się petersburskiego pułku grenadierów. W 1794 jako dowódca batalionu walczył w Polsce, brał udział w zdobyciu Wilna, Pragi i Warszawy. Za te działania wojenne otrzymał Order Św. Jerzego kl. IV i stopień podpułkownika. W grudniu 1794 został mianowany dowódcą1. baonu estońskiego pułku strzelców a cztery lata później –  4. pułku strzelców (otrzymał także awans na pułkownika). Rok później był już generałem-majorem. W 1805 roku nie zdążył wziąć udziału w wojnie z Francją.

Portret Barclaya de Tolly.

Zdążył za to w 1806 roku, 28 grudnia. na czele zgrupowania trzech pułków strzeleckich, muszkieterskiego i ułańskiego wziął udział w bitwie pod Pułtuskiem. Po bitwie otrzymał Krzyż Św. Jerzego III klasy, zaś parę dni później obejmuje dowództwo lewego skrzydła armii rosyjskiej.W bitwie pod Pruską Iławą został cięzko ranny i przewieziony do szpitala w Memel (Kłajpeda). W kwietniu 1807 roku odwiedził go w szpitalu car Aleksander I. i udekorował Orderem Św. Anny kl. I oraz Św. Jerzego kl. I Pod koniec miesiąca awansował na generała-porucznika. W maju 1808 roku został dowódcą samodzielnego korpusu w wojnie ze Szwecją. Po wojnie otrzymał dowództwo wojsk w Finlandii oraz funkcję jej gubernatora.

W grudniu został wezwany do Petersburga i w początku następnego roku został mianowany Ministrem Wojny. Unowocześnił m.in. umocnienia Rygi i Kijowa, zbudował twierdze w Bobrujsku i Dyneburgu. W 1811roku otrzymał  krzyż Św. Włodzimierza I klasy.

Portret Barclaya de Tolly.

Podczas wojny w 1812 roku został dowódcą 1. Armii Zachodniej, liczącej 127 000 żołnierzy i 560 dział. Nie podjął jednak walki po wkroczeniu Wielkiej Armii na teren Imperium Rosyjskiego tylko wycofał się do Smoleńska i połączył swe siły z 2. Armią Piotra Iwanowicza Bagrationa. Obaj wodzowie pokłócili się o koncepcję dalszej walki. Barclay chciał po krótkiej obronie opuścić Smoleńsk, Bagration dążył do walnej bitwy z Napoleonem. Został zmuszony do ustąpienia ze stanowiska wodza naczelnego. jako dowódca 1. Armii wziął udział w bitwie pod Borodino. Wkrótce, po kłotni tym razem z jego następcą – Kutuzowem, podał się do dymisji. W 1813 roku wrócił do służby i wraz z awansem na generała piechoty, otrzymał dowództwo 3. Armii.. Po bitwach pod Lützen i Budziszynie, został naczelnym wodzem armii rosyjskiej. Wziąl udział w przegranej bitwie pod Dreznem, zaś w bitwie pod Lipskiem dowodził prawym skrzydłem. Po bitwie otrzyamł tytuł hrabiowski oraz Order Czerwonego Orła – od Prusaków i Order Marii Teresy od Austriaków.

Po wkroczeniu wojsk koalicji do Paryża został mianowany feldmarszałkiem. Wziął udział, jako oficjalny przedstawiciel Aleksandra I,w pogrzebie Józefa Poniatowskiego.

Zmarł 25 maja 1818 roku na zapalenie płuc pod Istenburgiem (Bagrationowskiem). Jest pochowany w rodzinnym majątku nieopodal Tartu (Estonia). Na rozkaz cara Aleksandra I wystawiono mu pomnik przed Katedrą Kazańską w Petersburgu w 1837 i w Tartu w 1849.

Pocztówka rosyjska ze “starym” pomnikiem w Rydze.

W 1912, pragnąc upamiętnić 100 lecoie zwycięstwa nad Napoleonem miasto Ryga postanowiło postawić pomnik Barclaya de Tolly. Konkurs na rzeźbę wygrał Vilhelm Vandschneider, niemiecki rzeźbiarz. Z kolei z okazji stulecia kampanii w 1813 roku, 13 października 1913 odsłonięto jego pomnik w parku Esplanade w centrum Rygi. W 1915 posąg został zdjęty z cokołu i najprawdopodobniej przetopiony na potrzeby wojska. W 2001 posąg został zrekonstruowany według zdjęć i modelu gipsowego, który był przechowywany w ryskim muzeum historii i nawigacji.

W roku 2002 z inicjatywy fundacji miejscowego biznesmena Jewgienija Gomberga  zrekonstruowany pomnik wrócił na cokół, który przez dziesięciolecia stał pusty. Rekonstrukcji dokonali rzeźbiarze z St. Petersburga –  Aleksiej Murzin i Iwan Korniejew. Statua odlana została w brązie przez Denisa Goczijajewa. Cokół wykonany został z fińskiego granitu.  Rady Miejska 12 czerwca, 2002, postanowiła posąg wystawić od 1 lipca, na sześciomiesięczną próbę, by opinia publiczna zdecydował, czy ma zostać na stałe. Jak widać, pozostał do dzisiaj.

“Nowy” pomnik w parku w Rydze.

Na cokole widnieje napis: Marszałek, książę, Barclay de Tolly

Po bokach dwie daty – 1812 i 1912. Plakietka brązowa z boku nosi informację w trzech językach (łotewskim, rosyjskim i angielskim):

1761 – 1818

Marszałek, książę Michael Barclay de Tolly

Wyrzeźbiony przez  Wilhelma Wandschneidera w Berlinie

Odsłonięty 13 października 1913 roku

Kolejna tabliczka głosi: Rzeźba z brązu została zniszczona podczas pierwszej wojny światowej

Odbudowana w roku 2002

Wyrzeźbiony przez Aleksieja Murzina, Iwana Korniejewa

Odlany przez Denisa Gochijajewa (Sankt Petersburg, Rosja)

Ofiarowany na rzecz miasta Ryga przez Eugena Gomberga

Tabliczka na cokole pomnika.