Tułaczka pomnika Poniatowskiego

SONY DSC

Najbardziej znany pomnik księcia Józefa Poniatowskiego, ten warszawski , jest jednym z częściej fotografowanych w stolicy. Stoi w tym miejscu dopiero od pięćdziesięciu lat, chociaż miał stać już w 1830 roku. Losy pomnika księcia jednak były nie mniej skomplikowane od losów samego Poniatowskiego.

W wrześniu 1814 roku zwłoki poległego w bitwie pod Lipskie, sprowadziło do kraju wojsko polskie. Prochy polskiego marszałka napoleońskiego ponad sto lat przebywały w Warszawie, by 1 1917 spocząć na Wawelu.

Historię pierwszych dwóch pomników księcia (w Lipsku i Krośniewicach) możecie przeczytać w tekstach: Tu zginął książę Pepi i Zapomniany pomnik księcia Pepi.

Hrabina Anna Potocka wyjednała u cara Aleksandra I zgodę na postawienie w Warszawie konnego pomnika Poniatowskiego. Komitet honorowy pod przewodnictwem generała Stanisława Mokronowskiego uzbierał ponad 440 tys. złotych. Pracę nad pomnikiem powierzono słynnemu Duńczykowi Thorvaldsenowi. Na miejsce przyszłego pomnika wybrano plac przed pałacem Radziwiłłów (od 1818 zwanym Namiestnikowskim), zastanawiano się także nad innymi lokalizacjami – np. sam Thorvaldsen po wizycie w Warszawie optował za palcem Krasińskich.

Niestety wielki rzeźbiarz spóźnił się mocno z realizacją pracy. Dopiero w 1829 roku przez Gdańsk, gipsowy odlew pomnika dotarł do stolicy. Rozpoczęła się dyskusja nad jego wyglądem, estetyką – zamiast „pocztówkowej” postaci w rogatywce na głowie i z szablą w dłoni, artysta przedstawił księcia na podobieństwo rzymskich wodzów. W warszawskim zakładzie Klaudiusza i Emila Gregoire’ów przy ulicy Długiej wykonano odlew z brązu, nad którym prace zostały ukończone w sierpniu 1832.

Nie dane mu było jednak stanąć w Warszawie. Po upadku Powstania Listopadowego, zgoda cara przestała obowiązywać – Rosjanie nie mogli pozwolić na postawienie pomnika bohatera narodowego. Przypomnieli sobie, że walczył z nimi jeszcze 1792 a potem od 1812 do pechowego Lipska. Pomnik trafił do magazynów a stamtąd jako swoiste trofeum zabrał go feldmarszałek Iwan Paskiewicz. W 1842 roku pomnik trafił na taras pałacu Paskiewicza w Homlu. Przed pałacem Namiestnikowskim w 1870 stanął zaś pomnik… Paskiewicza (zniszczono go dopiero w 1917 roku).

Pomnik Poniatowskiego w Homlu

Dopiero w roku 1922 w ramach porozumień traktatu ryskiego i rozmów międzyrządowych rewindykacji dóbr kultury, książę wrócił do Warszawy. Na pewien czas umieszczono go na dziedzińcu Zamku Królewskiego.

Tym razem z kilku lokalizacji wybrano miejsce przed Pałacem Saskim (za wyborem tego miejsca optował m.in. marszałek Piłsudski). 3 maja 1923 r., w obecności dwóch marszałków: Piłsudskiego i marszałka Ferdynanda Focha odsłonięto pomnik.

Pomnik Poniatowskiego przed Pałacem Saskim

Przetrwał na tym miejscu aż do Powstania i nawet do grudnia 1944 roku. 16 grudnia wysadzający na rozkaz von Bacha pobliskie pałace: Saski i Bruhla, Niemcy wysadzili również pomnik.

Cokół wysadzili 3 maja 1945 saperzy.

W sierpniu 1946 roku władze Danii oraz Kopenhagi postanowiły ofiarować Warszawie nowy pomnik Poniatowskiego, w październiku przeprowadzono na ten cel zbiórkę pieniędzy a od maja 1948 do maja 1951 pod nadzorem Paula Lauritza Rasmussena wykonano odlew z brązu. W listopadzie 1951 roku nowy przypłynął do Polski.

23 lutego 1952 pomnik odsłonięto po raz kolejny, tym razem przed Starą Pomarańczarnią w Łazienkach Królewskich. Na cokole umieszczono tabliczkę z napisem: „Odlew ten ofiarowany został Warszawie przez Kopenhagę, stolicę Danii – Ojczyzny Thorvaldsena, twórcy pomnika – w miejsce zniszczonego przez barbarzyńców hitlerowskich oryginału”.

Pomnik Poniatowskiego w Łazienkach Królewskich, przed Oranżerią.

Miejsce było fatalne wybrane i od 1962 rozpoczęły się dyskusje nad przeniesieniem pomnika. Tym razem decydujący głos należał do dyrektora Muzeum Narodowego Stanisława Lorentza, który opowiadał się za miejscem na „Szlaku Królewskim”.

Wreszcie 16 października 1965 roku., w 152. rocznicę bitwy pod Lipskiem pomnik załadowano na platformę a następnego dnia rozpoczęto transport na nowe miejsce. 18 października stanął na nowym miejscu, a 25 października odsłonięto go po raz kolejny. Na tym miejscu stoi do dzisiaj.

Kilka fragmentów oryginalnego, pierwszego pomnika znaleziono w 1945 roku w ruinach warszawskiej fabryki Lilpopa. Można je obejrzeć obecnie w Parku Wolności w Muzeum Powstania Warszawskiego.