szukając napoleona

Fragment pomnika Kutuzowa przy ulicy Kubika w Bolesławcu (po obu stronach lwy autorstwa rzeźbiarza, który wykonał także kwadrygę na Bramie Brandenburskiej).

Feldmarszałek Kutuzow, wódz armii rosyjskiej w 1813 roku zmarł w Bolesławcu podczas kampanii wiosennej. Mimo, że jego “zasługi” dla tego miasta polegały na tym tylko tu leżał umierający i wreszcie zszedł z tego świata, postawiono mu tutaj dwa pomniki. Przez wiele lat było tutaj także muzeum Kutuzowa.

Po zawarciu sojuszu prusko – rosyjskiego w lutym 1813 roku, armie pruska i rosyjska zaczęły przegrupowania i przygotowania do kampanii przeciwko Francuzom. Wojska zaczęły marsz na zachód przez ziemie Dolnego Śląska.

Michał Iłłarionowicz Goleniszczew-Kutuzow książę Smoleński do Bolesławca dotarł pierwszy i przedostatni raz 18 kwietnia o godzinie 16.30 , towarzysząc carowi Aleksandrowi I i całemu sztabowi. Po nabożeństwie następnego dnia wyruszyli w stronę Lubania, jednak Kutuzow dostał szybko wysokiej gorączki i musiał zawrócić. Umieszczono go w domu handlarza solą, majora Fryderyka von Mark, na rogu dzisiejszych ulic Kutuzowa i 1 Maja. Miał tu zostać już do końca. W książce Mariusza Olczaka “Kampania 1813” można znaleźć cytat z jego listu z 22 kwietnia do cara Aleksandra: “Z dnia na dzień słabnę. Ja w żaden sposób nie mogę jechać dalej, nawet w karecie.”

Portret Kutuzowa.

Tego jeszcze dnia odwiedził go król pruski Fryderyk Wilhelm III, dzień później Kutuzow napisał list przedśmiertny do żony, w którym m.in. znalazło się: “Piszę do ciebie, mój przyjacielu, pierwszy raz ciężką ręką, czym ty możesz się zdziwić, a być może i zmartwić – choroba taka, że w prawej ręce odjęła mi czucie. … teraz posyłam 10 tysięcy talarów na opłatę długów, 3 tysiące Annuszce i 3 tysiące Paraszence … Ty możesz spodziewać się ode mnie jeszcze.”

Ratować Kutuzowa próbowali: radca dworu Krzysztof Wilhelm Hufeland, pruski królewski lekarz przyboczny – dr Wiebel, carski – dr Jakub von Willy, bolesławiecki – dr Jan Gottlob Wislizenus i rosyjski lekarz A. Małachow.

Dwa dni przed zgonem, marszałek stracił przytomność. Mimo starań, by ukryć stan wodza, szybko o tym dowiedzieli się mieszkańcy Bolesławca, którzy wyłożyli słomą ulicę przy domu von Marka, aby stłumić odgłosy przejeżdżających powozów i koni oraz ufundowali nagrodę dla lekarzy w wysokości 1000 talarów za wyleczenie Kutuzowa.

28 kwietnia o godzinie 21.35 Kutuzow zmarł. Miał wtedy 72 lata.

Dom, w którym zmarł Kutuzow. Na pierwszym piętrze widać zamurowane środkowe okno. W niszy wisi tablica poświęcona Kutuzowowi.

Jego ciało zabalsamowano, zabezpieczono przed gniciem i wystawiono publicznie pod szklana kopułą.

Gdy wojska wyruszały na zachód, podjęto decyzję o budowie pomnika. Ciało wraz sercem przewieziono dzisiejszymi ulicami Chopina, Zacisze, Prusa do Szprotawy i potem przez Mitawę, Rygę i Narwę do Petersburga,. Sarkofag ciągnęło 6 koni, za którymi jechała książęca karoca, Ciało zostało przewiezione do Moskwy w eskorcie 100 kozaków gwardii.

Na ścianie domu, w którym zmarł Kutuzow od strony ul. 1 Maja – na zamurowanym oknie pokoju, w którym zmarł – w 100 rocznicę śmierci wmurowano kamienną płytę z datą śmierci i nazwiskiem marszałka. IN DIESEM HAUSE STARB FÜRST KUTUSOW AM 28. APRIL 1813.

W lutym 1945 r., przed budynkiem, odbyła się defilada zwycięstwa wojsk sowieckich. Po wojnie zorganizowano tu Muzeum Kutuzowa, w znalazł się koktajl pamiątek z  z czasów napoleońskich, oraz II wojny światowej. Wszystkie eksponaty, wraz z kroniką miasta Jana Bergemanna, jak wspomina Mariusz Olczak, zostały wywiezione do Rosji przez wyjeżdżające oddziały wojskowe.

Zamurowane okno pokoju, w którym zmarł Kutuzow.

Tablica na zamurowanym oknie pokoju, w którym zmarł Kutuzow.

Na szczycie pagórka o wysokości 197 m, po prawej stronie przy drodze do Zgorzelca stoi mniej znany, pomnik Kutuzowa, zamówiony u miejscowego kamieniarza J. M. Böhma Młodszego. Stanął on w miejscu, gdzie 8 maja 1813 r. pochowane zostały w cynowej trumience, wykonanej przez bolesławieckiego mistrza Augusta Jenke, wnętrzności marszałka. Legenda głosiła, ze pochowano tu serce, nawet jeszcze po II wojnie przez całe lata rosyjscy żołnierze z okolicznych jednostek przez wiele składali przysięgi. Dopiero w roku 1977 w “Leningradzkiej Prawdzie” ukazał się artykuł wspomnieniowy B. Sokratilina, który brał udział w otwarciu mogiły Kutuzowa w Kazańskim Soborze i który napisał on, że przy głowie leżało wyjęte serce.

Tymczasem do dzisiaj przy wejściu na cmentarz znajduje się jednak płyta z napisem: TU SPOCZYWA SERCE M.I. KUTUZOWA WIELKIEGO DOWÓDCY PATRIOTY ROSYJSKIEGO, KTÓREGO WOJSKA WYZWOLIŁY SWOJĄ OJCZYZNĘ OD NAJAZDU NAPOLEOŃSKIEGO 1812-1813.

Tablica z błędnym napisem informującym, o tym, że pod pomnikiem leży serce Kutuzowa.

Po zniszczeniu pierwszego monumentu podczas kampanii 1813 roku, drugi pomnik ufundował gen. hrabia von Sacken oraz przybyła 9 lipca 1814 r. z Rosji starsza córka Kutuzowa, która odwiedziła dom von Marka oraz miejsce spoczynku wnętrzności. Na wiadomość, że pierwszy projekt pomnika został zniszczony przez żołnierzy francuskich, dodali oni odpowiednio 32 i 24 dukaty na nowy. Pomnik to złamana kolumna, przewiązana laurowym wieńcem – symbolem wieczności, stojąca na antycznym cokole, na którego czterech stronach wykuty został napis w języku rosyjskim i niemieckim: Książę Kutuzow Smoleński zasnął snem wiecznym 28. IV 1813.

Pomnik stoi w miejscu, skąd musiał zawrócić Kutuzow.

Pomnik Kutuzowa stojący w miejscu, a którego musiał zawrócić feldmarszałek. Legenda głosiła, że pod nim pochowano serce Kutuzowa.

Drugi pomnik Kutuzowa stoi w samym mieście. Jest to monument z żeliwa.26 września 1814 roku komendant Bolesławca pruski mjr Wulfen w piśmie do Barclaya de Tolly przekazał informację o chęci mieszkańców miasta do wzniesienia pomnika Kutuzowa w mieście. 17 lipca 1819 roku na głębokości 4 łokci w płycie Rynku złożono kamień węgielny.

Sam pomnik zaprojektował Karol Fryderyk Schinkl, autor m.in. katedry berlińskiej, teatry w stolicy Prus, pałacu w Charlottenhof i pałącu i Nowego Pawilonu w Charlottenburgu. Lwy przy posągu wyrzeźbił Jana Gotfryda Schädowa (twórca m.in kwadrygi na Bramie Brandenburskiej).

Pomnik odlano w odlewni królewskiej w Berlinie z żeliwa śląskiego z huty w Gliwicach a 1 września w obecności Schädowa i Schinkla, ustawiono go w rynku, u wylotu ul. Górnej (Sierpnia 80). Ważył 30 ton i miał wysokość 12,24 m.

Pocztówka ukazująca pomnik w pierwotnym miejscu, na Rynku.

Na południowej i północnej stronie umieszczono złotymi literami dedykację od Fryderyka Wilhelma III: Jemu poświęcam ten prosty pomnik. Fryderyk Wilhelm III (odpowiednia: po niemiecku – IHM WIDMETE DIESS EINFACHDENKMAL. FRIEDRICH WILHELM DER DRITTE i po rosyjsku –   ЕМУ ПОСВЯТИЛ СЕЙ СКРОМНЫЙ ПАМЯТНИК ФРИДРИХ ВИЛЬГЕЛЬМ III. Po stronie wschodniej i zachodniej dwujęzyczny napis z datami urodzin i śmierci, zapisanymi wg kalendarza juliańskiego: po niemiecku – GEBOREN DEN V SEPTEMBER MDCCXLV GESTORBEN DEN XVII APRIL MDCCCXIII. i po rosyjsku РОДИЛСЯ 5 СЕНТЯБРЯ 1745 ГОДА СКОНЧАЛСЯ 17 АПРЕЛЯ 1813 ГОДА.

Według kalendarza juliańskiego Kutuzow zmarł 16 kwietnia, więc data na pomniku jest błędnie zapisana.

Pomnik przy ulicy Kubika.

Na południowej i północnej napisano po niemiecku i rosyjsku tekst:: Dotąd prowadził książę Kutuzow Smoleński swoje rosyjskie oddziały, które odnosiły zwycięstwa, dopóki śmierć jego sławne życie nie dosięgła. On był wyzwolicielem swojej ojczyzny. On był tym, którego droga prowadziła do oswobodzenia ludzi. Niech będzie błogosławiona święta pamięć bohatera

Na ścianach kolumny widnieją także odznaczenia Kutuzowa. Po niemiecku brzmi to tak:FVERST MICHAEL GOLENISCH KVTVSOW VON SMOLENSK KAISERL: RVSSISCHER FELDMARSCHAL RITTER D:ST: ANDREAS-ORDENS D:ST: GEORGEN ORDENS ERSTER KLASSE D:ST: WLADIMIR ORDENS GR: KR: ERSTER KLASSE RITTER D:ST: ALEX: NEWSKI V:ST: ANN: ORDENS ERSTER KLASSE GR: KR: DES K:K: MARIA THERESIEN ORDENS RITTER D: SCHWARZEN UND ROTHEN ADLER V: KOMTHVR D: ORDENS VOM HEILIGEN IOHANNES V: JERVSALEM INHABER D: BILDNISSES SR: MAIESTAET D: KAISERS AL: REVSSEN V: D: DEGENS M: D: LORBEER.

Pomnik stał w pierwotnym miejscu aż do 1893 roku. Rok po śmierci kanclerza Bismarcka pomnik symbolizujący przyjaźń prusko – rosyjską stracił rację bytu – Rosja podpisała w Petersburgu sojusz wojskowy z Francją. Pomnik przeniesiono na obecne miejsce przy ulicy Kubika.